Wystawa haftu krajeńskiego

Zarys genezy haftu krajeńskiego

Haft krajeński to unikatowa forma zdobnictwa ludowego, wywodząca się z okolic Złotowa. Jego narodziny sięgają przypuszczalnie początku XX wieku, a najstarsze znane tkaniny zdobione tym haftem pochodzą z miejscowości takich jak Skic, Kobylnik, Stara Święta, Radawnica. Kluczowymi badaczami tematyki haftu krajeńskiego są Jan Niedźwiecki i dr hab. Dorota Angutek, prof. UZ.

W latach 60. XX w. Jan Niedźwiecki pozyskał dla Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie unikatowe tkaniny zdobione wzornictwem krajeńskim, w tym fragment halki z ok. 1910 r. ze Skica (Kobylnika), który stał się podstawą do rekonstrukcji wzorów, którą zajęły się hafciarki – Celina Bytkowska i Marta Pierzyńska. W efekcie powstały szkice, poglądowe hafty czy wycinanki, które znajdują się w zbiorach Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie i Muzeum Okręgowego w Pile.

Etnolodzy wskazują na możliwe kaszubskie korzenie haftu krajeńskiego, ponadto Dorota Angutek dodaje, że haft ten może mieć charakter rodzinny, wykazywać związek z patriotycznymi przedstawieniami świetlicowymi z udziałem dzieci hafciarek i być formą sprzeciwu wobec polityki germanizacyjnej.

W drugiej połowie. XX wieku ukształtowała się więcborska odmiana haftu krajeńskiego, której pomysłodawczynią była Wanda Kinda. Inspirując się wzorami ze Złotowszczyzny, hafciarki więcborskie stworzyły własną wersję z dodatkiem motywu tulipana (autorstwa Iwony Cichończyk) i koloru niebieskiego. Od 1978 r. działa w Więcborku Koło Hafciarskie „Igłą Malowane”, którego założycielką była Jadwiga Domańska.

Symbolika motywów

Haft krajeński jest bardziej oszczędny wizualnie niż haft kaszubski – zarówno pod względem liczby motywów, jak i użytej kolorystyki. Dominuje tu ograniczona paleta barw: głównie odcienie niebieskiego oraz czerń. Haft krajeński stanowi wizualny język ludowego światopoglądu, w którym religia, natura i rytm życia tworzą nierozerwalną całość. Dorota Angutek wyróżnia cztery motywy o symbolice maryjnej i chrystologicznej oraz dwa związane z rolnictwem i kultem przodków:

• Owoc granatu – symbol cnotliwości Maryi, ofiary Chrystusa, władzy duchowej, płodności i życia wiecznego.
• Lilie – znak dziewictwa i czystości Matki Bożej, często występujący w ikonografii maryjnej.
• Dzwonki – pełnią funkcję apotropeiczną (ochronną), a także nawiązują do liturgii mszy i modlitwy.
• Passiflora (męczennica) – motyw pasyjny, obecny również w haftach borowiackich i wejherowskich; nawiązuje do Męki Pańskiej.
• Makówki – związane z przedchrześcijańskim kultem zmarłych, śmiercią przejściową oraz snami i odpoczynkiem. Używane były również w potrawach obrzędowych.
• Kłosy zbóż – symbol pokarmu paschalnego, życia, pracy rolniczej oraz Maryi jako Patronki dobrej śmierci i przewodniczki dusz czyśćcowych.

Zestawienie tych motywów tworzy zamknięty, głęboko symboliczny krąg – od życia i pracy, przez wiarę i ofiarę, aż po śmierć i nadzieję na zmartwychwstanie.

Wystawa czasowa

Wystawa zaaranżowana przez Elżbietę Brzezińską prezentuje efekty projektu KRAJNA 2.0 realizowanego przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Wyrzysku. Celem zadania była popularyzacja wzorów haftu krajeńskiego opracowanych na podstawie wzornika dr hab. Doroty Angutek prof. UZ.

Na wystawie można zobaczyć trzy grupy prac:

• prace konkursowe,
• prace powarsztatowe,
• prace Elżbiety Brzezińskiej, prowadzącej warsztaty haftu krajeńskiego.

Pomysłodawczynią i koordynatorką projektu była Katarzyna Dzikowicz – dyrektorka Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Wyrzysku. Wystawa stanowi podsumowanie działań edukacyjno-artystycznych i jednocześnie ukazuje lokalną tradycję Krajny. Ekspozycja jest nie tylko podsumowaniem projektu, ale również zaproszeniem do refleksji nad tym, jak lokalne dziedzictwo może zostać twórczo przekształcone i wpisane we współczesną kulturę. Wzory czerpiące z tradycji ludowej, zachwycające swoją prostotą i symboliką, przyjmują nowe formy w rękach współczesnych twórców, dzięki czemu haft krajeński pozostaje żywą i rozwijającą się formą wyrazu.